Sint Domusstraat 19 – Abraham Samuel Frenk

Sint Domusstraat 19

Abraham Samuel Frenk was de oudste zoon van Salomon (Abraham) Frenk (geboren Zierikzee 14 november 1845, overleden Rotterdam 6 november 1929) en Mietje van Klaveren (geboren Schoonhoven 20 juli 1852, overleden Zierikzee 9 september 1932).

Salomon was een zoon van Abraham Marcus Frenk en Sara Mozes Cohen en dus een broer van Maria Abraham Frenk, de moeder van Betje Frenk (zie Maarstraat 15): een waarachtig Zierikzeese familie dus.

Salomon en Mietje trouwden in Zierikzee op 1 augustus 1882 en kregen in totaal tien kinderen, die allemaal in Zierikzee geboren werden. Hun eerste kind kwam ter wereld op 9 mei 1883 en werd Abraham Samuel genoemd. Hun tweede kind, Mozes Salomon, geboren op 2 mei 1884, overleed vijf maanden na zijn geboorte op 7 oktober 1884. De derde zoon was Nathan Salomon, geboren in Zierikzee op 25 mei 1885 en overleden in Bergen Belsen op 22 februari 1945. Hij was getrouwd met Sophia van Creveld. De vierde zoon, Mozes Salomon, geboren 30 januari 1887, trouwde met Wilhelmina Labzowski (zie Lange Nobelstraat 10).

Ook in de jaren daarna kwamen er kinderen. Marcus Salomon, later getrouwd met Anna Catharina van der Ven, zag op 9 maart 1888 het levenslicht, Benjamin Salomon een klein jaar later op 29 mei 1889. Op 13 december 1890 kregen Salomon en Mietje eindelijk een dochter, Kaatje. Op 22 september 1892 volgde Sara, later getrouwd met Jacob Vet en op 5 april 1894 Elisabeth, die met Zacharias Eijl trouwde.

Hun laatste kind was dochter Mietje, geboren op 19 december 1896. Zij zou ongehuwd blijven en later directrice worden van het Joods Ziekenhuis in Rotterdam, waar haar zuster Kaatje hoofd van de huishouding was. Tijdens de oorlog doken Mietje en Kaatje samen onder in een vakantiehuisje in Coldenhove. Waarschijnlijk door verraad werden ze op 12 juni 1944 het slachtoffer van een overval door de Sicherheitspolizei. Mietje vroeg of ze naar het toilet mocht en slikte daar de cyaankali, die ze altijd bij zich had (zie www.maxvandam.info).

Het gezin woonde tot 1906 in Zierikzee op Appelmarkt 1 (destijds B9), op de hoek van de Dam. Van de toenmalige woning is niets meer over. In 2016 is op dat perceel al jarenlang een vestiging van de drogisterijketen Het Kruidvat. De familie Frenk was nauw bij het Joodse leven in Zierikzee betrokken, in 1888 was het Abraham Samuel die op vijfjarige leeftijd de eerste steen van de ‘nieuwe’ synagoge in de Meelstraat legde.

Salomon en Mietje trokken in 1906 met hun gezin naar Rotterdam. Daar beheerden zij een koosjer hotel-restaurant aan de Veemarkt 24, Hotel-Restaurant Frenk. De Rotterdamse Veemarkt was gevestigd aan de Goudserijweg/Hugo de Grootstraat, op de grens tussen Kralingen en Crooswijk. Tegenwoordig bestaat het niet meer, in 1973 werden hier woningen gebouwd. Wel bleef de naam behouden, een van de straten kreeg de naam ‘Veemarktstraat’.

Met name onder de Joodse inwoners van Noord- en Oost-Nederland was de veehandel erg in trek. De handelaren trokken hierbij naar de grote markten om hun vee te verkopen, en de Rotterdamse markt was in dit kader een belangrijke veemarkt in Nederland. Logeermogelijkheden waar koosjer gegeten kon worden en op Joodse wijze geleefd kon worden, waren dus van belang. Salomon Frenk was zich hiervan terdege bewust. Onderstaande advertentie werd ter gelegenheid van Rosh Hasjanah in het Nieuw Israëlitisch Weekblad van 24 september 1919 geplaatst.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Salomon overleed in Rotterdam in 1929. Zes jaar daarvoor was het hotel overgenomen door Morits Leon de Beer en zijn vrouw Eva Bamberger en ging het verder onder de naam Hotel de Beer. Naast het hotel op de Veemarkt dreven Salomons zonen een handel in vee. Op Veemarkt 24a waren de gebroeders Frenk geregistreerd als commissionairs in vee en paarden. Hoe de kindertijd van Salomons oudste zoon Abraham Samuel verliep, weten we niet, maar zodra het kon, moet hij zich zijn gaan bezighouden met de veehandel en slachterij. Dat deed hij samen met zijn broers, Mozes en Marcus. Eerst in Rotterdam, maar al snel ook in Zierikzee. In 1915 haalde Abraham Samuel de banden met zijn geboortestad weer aan, in 1923 vestigde zijn broer Mozes zich weer in Zierikzee (zie Lange Nobelstraat 10). De gebroeders Frenk waren een begrip in Zierikzee en stonden bekend onder de naam ‘Gebroeders Frenk zn.’.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ook op de andere eilanden was men met het vlees van de gebroeders Frenk bekend.

In 1917 werd de verkoop verplaatst van de Stadswaag naar de Sint Domusstraat. Was er weerstand tegen de volksvleeshouwerij in de Stadswaag? Of was er een andere reden dat daar maar voor enkele weken goedkoop vlees verkocht mocht worden?

De gebroeders Frenk gingen in ieder geval hun vlees elders verkopen en wel via de slagerij van J. Dekker in de Sint Domusstraat 96 (toen D264), tegenover het Korte Groendal.

 

Soms lijken de gebroeders Frenk in hun handelsijver een beetje te zijn doorgeslagen. In maart 1916 leidde dit tot protesten van concurrerende handelaren. De gebroeders Frenk hadden de concurrentie geheel uitgeschakeld door ver boven de marktprijs te bieden. De Zierikzeesche Nieuwsbode schonk aandacht aan de kwestie. Ook de Middelburgse Courant vermeldde het voorval. De situatie zat de concurrentie niet lekker. Er werd gemord en er waren heel wat scheve gezichten. Maar de zaak kreeg een andere wending dan menigeen verwachtte. Een anonieme briefschrijver zette daarom een en ander recht. De gebroeders Frenk hadden hun concurrenten grootmoedig schadeloos gesteld.

 

 

Abraham Samuel keerde in 1936 definitief terug naar Zierikzee. Daar woonde hij eerst op Poststraat 54 en later in 1939 ook nog op het adres Balie 11. In 1940 woonde hij op de Oude Haven 10, in 1941 op Lange Nobelstraat 2 en tenslotte vanaf 13 september 1941 in de Sint Domusstraat 19. Dat was zijn laatste woonadres in Zierikzee. Daarnaast had hij een eigen slachthuis aan de Hem (nu Hem 24). Op de gevel is dit nog steeds te zien. Daar is een steen aangebracht met de naam van zijn bedrijf.

Ondertussen was Abraham Samuel op 27 januari 1916 in Rotterdam getrouwd met Esther Brandel, geboren in Rotterdam op 3 juni 1880. Zij was een dochter van Abraham Brandel en Sara Cohen. Samen kregen zij twee kinderen: Mietje Anna, geboren in Rotterdam op 10 november 1916 en Mies, geboren in Rotterdam op 28 januari 1922. In Rotterdam woonden zij eerst op de Spiegelnisserkade 4b, daarna op heel veel andere adressen. Abraham Samuel en Esther scheidden in Rotterdam op 2 september 1930. Hun beide dochters hebben de oorlog overleefd. Esther overleed vermoedelijk in Eindhoven op 4 augustus 1965.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dat Abraham Samuel in 1941 nog steeds actief was in de veehandel, blijkt uit een politierapport over drie onbeheerde kalveren:

Aan Heer Stabsofficier der Ordnungspolizei Beauftragte des Reichskommissaris te Middelburg.

Door de politie werden op den openbaren weg den Dam aangetroffen 3 kalveren, welke onbeheerd aldaar liepen.

Deze dieren zijn ondergebracht in de aan de Gemeente Zierikzee toebehoorende Schutskooi en vervolgens teruggeven aan den eigenaar A. Frenk, wonende te Zierikzee.

Op last van de Wachtmeester der Marechaussee te Oosterland ontslagen de arrestant Cornelis Groot, nadat deze een volledige bekentenis had afgelegd.

Zierikzee, 26 augustus 1941.

De agent van politie.

(Chr. C. van Ast)

In 1942 werd Abraham Samuel echter net als de andere Joodse inwoners van Zierikzee gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. Een officieel stuk noemt de in beslag genomen goederen.

Aan de Sicherheitspolitie te Amsterdam:

Politie-Zierikzee

No. 471.

Zierikzee, 26 Maart 1942.

Onderwerp: Rapporten inzaken evacuatie Joden.

 Ik heb de eer U te doen toekomen de rapporten betreffende de evacuatie der in Zierikzee wonende Joden.

[…]

Ik deel U verder nog mede dat van Abraham Samuel Frenk geen rapport aanwezig is daar ik deze niet heb ontvangen. Wel is van hem een inventarislijst van de goederen die hij heeft medegenomen aanwezig.

Deze treft U hierbij ingesloten aan.

De burgemeester van Zierikzee.

Aan ‘den Heer Hausrater-fassum te Amsterdam’:

Politie – Zierikzee, N2

Zierikzee, den 26 Maart 1942.

Ik heb de eer U te doen toekomen een lijst van inbeslaggenomen levensmiddelen, welke inbeslaggenomen zijn bij de hier ter plaatse wonende Joden, die inmiddels zijn geëvacueerd.

± 3 hectoliter aardappelen; een hoeveelheid rijst; 1 bus in houdende basterd suiker; 1 bus doperwten;  8 pakken lucifer; 3 flesschen azijn; 5 pakken koffie-surrogaat; elk pak inhoudende 250 gram; enkele vetkaarsen; 2 pakken stijfsel met nog een hoeveelheid in een bus; 5 bussen vim; 1 flesch azijnessenoe; 3 doozen, gedeeltelijk met beschuit en koekjes gevuld; 1 flesch ammonia; 2 flesschen calve saus; enkele pakken beschuit; verschillende zakjes inhoudende bruine en witte boonen; 1 flesch met augurken; 1 flesch zoete most; 1 flesch met limonade-extract; een kleine hoeveelheid thee; 3 pond witte suiker met nog een kleine hoeveelheid in een bus; verschillende kleine hoeveelheden bakmeel, maizena, puddingpoeder enz; eenige appelen; ± 5 pond zout; verschillende restjes wijn; 1 doos schoencreme; 1 doos meubelwas; 1 tubel poets-extract; enkele ledige flesschen; Een hoeveelheid cacao; enkele jusblokjes; 250 gram speksteenpoeder; 1 zakje gort; verschillende restjes havermout, vermecelli, bakpoeder, jam, koffie-surrogaat, stroop, mosterd, peper enz, dit zijn echter alle zeer kleine hoeveelheden.

Opgemerkt zij, dat bovenstaande levensmiddelen niet aan direct bederf onderhevig zijn.

De Burgemeester van Zierikzee.

Ik verzoek U beleefd mij wel te willen berichten hoe met deze levensmiddelen gehandeld moet worden.
In Amsterdam kreeg Abraham onderdak op de Nieuwe Keizersgracht 68 I. Niet lang daarna werd hij gedeporteerd en in Auschwitz vermoord.

Jan Kroesen

Abraham Samuel Frenk
Zierikzee, 9 mei 1883
Auschwitz, 7 september 1942
Bereikte de leeftijd van 59 jaar

Bronnen
Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, Archief Gemeente Zierikzee, Geboorten 1887/20.
Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, Archief Gemeente Zierikzee, Huwelijksakte 1916/b57.
Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, Gemeentepolitie te Zierikzee 1852-1958, Stukken betreffende de Joodse inwoners en hun deportatie 1940-1943, inv.nr. 40/116.
Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, Gemeente Zierikzee 1898-1996, Politierapporten 1941, inv.nr.23/1504.