NL 
EN Connect with Etty
Meld je aan op onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte!
Etty Hillesums Orphische metamorfose: Etty Hillesum en Rainer Maria Rilke
Een cursus van filosoof Eric Bolle over Etty Hillesum en Rainer Maria Rilke
Etty Hillesum wilde het lot van haar volk delen en zag er vanaf onder te duiken. Een keuze voor de dood. Een beslissing zoals die zelden door iemand wordt genomen. Kan dit besluit beter worden begrepen op basis van Rilkes denken over de dood? Heeft Rilke haar geholpen met een wereldbeeld waarin een dergelijke beslissing mogelijk en aannemelijk is? Levert Rilke een rechtvaardiging? Is hij een bron van legitimatie? Moeilijke vraag. Waagstuk. In ieder geval heeft Etty het in haar dagboeken en brieven onophoudelijk over hem.
Wat heeft zij precies gelezen en wat heeft zij er precies mee gedaan? Behalve het Verzameld Werk zijn er de studies van Goetze en Grimmelikhuizen over Rilke en Hillesum. Die studies zijn uitgangspunt. Op basis daarvan wordt de filosofische vraag naar de dood gesteld aan de hand van een aantal gedichten en geschriften van Rilke en van Etty’s interpretatie daarvan. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de twee boeken van Rilke die zij het meeste citeert, Het Getijdenboek en de Brieven aan een jonge dichter.
Desgewenst kan men de cursus met of zonder voorbereiding volgen. Veel van de stof is gratis te vinden op diverse websites. De behandelde literatuur kan men aanschaffen of uit de bibliotheek halen. Zie daartoe de links bij het programma.
De cursus wordt gegeven door Dr. Eric Bolle (1954). Hij is filosoof en germanist.
De cursus wordt op twee zondagen van 15.00 – 17.00 gegeven (via Zoom). Minimum aantal deelnemers is 7 personen, max aantal deelnemers, 20 personen.
Kosten voor de cursus bedragen € 35,-
Programma
Zondag 25 februari 2024, 15.00 – 17.00
Bijeenkomst 1: Etty Hillesum leest Rilke
Voor de pauze Goetze en Grimmelikhuizen
https://docplayer.nl/42010779-Etty-hillesums-rilke-lekture.html
https://uitgeverijoorsprong.nl/product/etty-hillesum-leest-rainer-maria-rilke/
Na de pauze Hillesum: Twee brieven uit Westerbork
https://www.dbnl.org/tekst/_maa003195901_01/_maa003195901_01_0003.php
https://www.uitgeverijbalans.nl/boeken/het-verzameld-werk/
(Verzameld werk 616-629 en 686-698)
Zondag 3 maart 2024, 15.00 – 17.00
Bijeenkomst 2: Rilkes Brieven aan een jonge dichter en Getijdenboek
Voor de pauze Rilke: Brieven aan een jonge dichter
https://rilke.de/ (Briefe aanklikken. Het gaat om de brieven aan Franz Xaver Kappus)
https://www.uitgeverijbalans.nl/auteurs/rainer-maria-rilke/
Na de pauze Rilke: Getijdenboek
http://www.zeno.org/Literatur/M/Rilke,+Rainer+Maria/Gedichte/Das+Stundenbuch
https://www.uitgeverij-ijzer.nl/boeken/346-het-getijdenboek
Tot slot Rilkes Orphische imperatief (sonnet 13 uit Deel Twee)
https://www.dbnl.org/tekst/_rev002198301_01/_rev002198301_01_0008.php
Doel van de cursus
Eric Bolle wil in deze cursus de volgende hypothese onder bewijs stellen. Gewoonlijk beschouwt men Etty Hillesum vanuit humanistisch perspectief. In de kern beschikt de mens over iets dat overal tegenop gewassen is en dat niet vernietigd kan worden. Ieder mens heeft iets onvervreemdbaar eigens. Deze boodschap wordt breed gedeeld en heeft haar bij ontelbare lezers geliefd gemaakt. Er is veel voor te zeggen, maar Bolle denkt dat haar doodsverlangen ook een rol heeft gespeeld. En vooral dat zij door haar studie van Rilke ook heeft voorvoeld wat haar te wachten stond. Zij was veel meer op de dood voorbereid dan men gewoonlijk denkt. Rilke is niet alleen de dichter die haar spiritualiteit vorm geeft maar schetst met zijn beeld van het massale en anonieme sterven in Parijs in de Malte een voorportaal van Auschwitz zoals de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben in zijn boek over Auschwitz zegt.
Doel van de bijeenkomsten is zichtbaar te maken wat Bolle Etty Hillesums Orphische metamorfose noemt. Rilke is een neo-archaïsche dichter. Dat betekent dat hij vindt dat mensen zijn onderworpen aan het lot en dat zij dat zelf niet kunnen beïnvloeden. Het leven staat in het teken van de sterfelijkheid en het gaat erom daar de juiste verhouding toe te vinden. De dood zit in onszelf en is als de pit van een vrucht die wij tot rijpheid moeten brengen. Alles is één en de dood hoort bij het leven. Voor Rilke zijn leven en dood een continuüm, alleen wij merken dat niet. De engel wel. Voor hem is er niet veel onderscheid tussen de levenden en de doden. Het gaat erom alles te verinnerlijken en in het diepste van je eigen ziel te bewaren. De innerlijke ruimte van de mens is vele malen belangrijker dan zijn omgeving. De wereldbinnenruimte geeft de doorslag. En ook de opvatting dat wij God moeten helpen en niet omgekeerd is door hem geïnspireerd. Hij helpt je onafhankelijk van de buitenwereld te worden. Dat alles heeft op Etty enorme indruk gemaakt. Het is goed dat Rilkes Getijdenboek onlangs voor het eerst in Nederlandse vertaling is verschenen. Want zij heeft zich met name door dit boek helemaal laten transformeren tot de vrouw die wij nu kennen. Zij ondergaat door haar lectuur een ware Orphische metamorfose. Orphische metamorfose is het beste woord voor wat zij doormaakt, het beste woord om haar mystiek en spiritualiteit te karakteriseren.
Om alvast in de stemming te komen vertaalde Eric Bolle enkele fragmenten van Rilke die een rol hebben gespeeld in Etty’s receptie van zijn werk en die ons kunnen helpen haar beter te begrijpen.
Rilke: Belevenis (1913)
Hij was aan de andere kant van de natuur beland. (Sämtliche Werke VI, 1038)
Later meende hij zich zekere ogenblikken te herinneren waarin de kracht van deze ene belevenis al in de kiem aanwezig was. Hij dacht aan het uur in die andere tuin in het zuiden (Capri) toen de roep van een vogel buiten overeenstemde met die in zijn binnenste doordat die roep in zekere zin niet brak aan de rand van zijn lichaam doordat hij beide in een ononderbroken ruimte samen pakte waarin – mysterieus beschut – slechts één enkele plek van het zuiverste, diepste bewustzijn bleef. Destijds sloot hij zijn ogen om zich tijdens zo’n grootmoedige ervaring niet in de war te laten brengen door de contour van zijn lichaam. Aan alle kanten ging het oneindige zo vertrouwelijk in hem over, dat hij geloofde het lichte uitrusten van de intussen opgegane sterren in zijn borst te voelen. (Sämtliche Werke VI, 1040)
Rilke: Wereldbinnenruimte (1914)
Door alle wezens reikt de ene ruimte:
Wereldbinnenruimte. De vogels vliegen stil
Door ons heen. O, ik die wil groeien,
Ik kijk naar buiten, en in mij groeit de boom.
(Sämtliche Werke II, 93 – Es winkt zu Fühlung…)
Rilke: Brief aan Witold von Hulewicz, 13.11.1925
De dood is de van ons afgekeerde, de door ons onbeschenen kant van het leven. Wij moeten proberen tot het grootste bewustzijn van ons bestaan te komen dat thuis is in beide niet van elkaar afgegrensde gebieden en door beide gebieden oneindig wordt gevoed… (Briefe aus Muzot 332-333)
Onze opgave is deze voorlopige, gebrekkige aarde zo diep, zo lijdend en hartstochtelijk in te prenten dat haar wezen in ons ‘onzichtbaar’ weer opstaat. (Briefe aus Muzot 335)
