Markt 6 – Louis Leijdesdorff en Rika Louise van Os

Markt 6 Middelburg

Op de Markt in Middelburg, waar nu de Xenos is gevestigd, was hun slagerij. Niet zomaar een slagerij: de Firma S. van Os was een begrip in de Zeeuwse hoofdstad. Een vleeschhouwerij met een gouden randje. Hofleverancier, dus dan weet u ’t wel. Aan de gevel prijkten zelfs twee koninklijke wapens, zowel van de koningin als de koningin-moeder. De zaak was eigendom van het echtpaar Louis Leijdesdorff en Rika Leijdesdorff-van Os.

LOUIS EN RIKA
Louis (1875) was een geboren Fries. Zijn wieg stond in Franeker en hij kreeg het vak met de paplepel ingegoten: zijn vader Abraham zat ook in het vak. Toch zou hij niet in het Noorden blijven: een nieuwe baan brengt hem naar Zeeland. Als hij 26 is wordt hij aangenomen als chef bij de exportslagerij van de Stoomvaart Maatschappij Zeeland. Op die manier belandt hij in Vlissingen waar hij ook gaat wonen. Niet lang daarna, op 3 december 1902, trouwt Louis met slagersdochter Rika Louise van Os (Middelburg, 1876). Haar vader Salomon is vleeshouwer en heeft een winkel aan de Middelburgse Groote Markt.
In 1903 is er gezinsuitbreiding. Eerst wordt zoon Albert geboren, drie jaar later ziet dochter Selma Rosetta Isidora het levenslicht. In 1906 verhuist het jonge gezin naar de bovenwoning van Markt nummer 10 in Middelburg. Op de benedenverdieping is de slagerij van Rika’s vader gevestigd. Leijdesdorff neemt de leiding over maar de naam van de zaak blijft ‘Sam van Os’, ook na het overlijden van Salomon op 6 oktober 1914.

VLEESCHHOUWERIJ S. VAN OS
Louis is gericht op vernieuwing. De zaak wordt heringericht en hij opent de ‘eerste electrische Vleeschhouwerij met Koelinrichting.’ Als een van de eersten heeft hij telefoon. Zijn automobiel met het kentekennummer K 3240 is geen overbodige luxe want de zaken gaan voorspoedig. De knechten en meesterknechten hebben het druk en in de krant wordt om de haverklap een flinke loopjongen gevraagd ‘die fietsen kan’. Slagerij Sam van Os levert zooglamsvlees, lamsragout, lamsbouten, lamskoteletten maar ook fricadellen, blinde vinkjes, tongen, kalfslevers, -nieren en -zwezerikken.
‘Hier moet je zijn voor eerste kwaliteit Rund-, Kalfs- en Varkensvleesch.’ Er wordt vers pekelvlees ingelegd en de dames worden getipt als de echte prima Bakhuis’ Rookworst voorradig is. In 1936 wordt de koelinstallatie gemoderniseerd. Alles wat koper was wordt verchroomd, zoals rekken en haken voor het ophangen van vlees.

“Het is toe te juichen dat onze zaken doende stadgenooten niet stil zitten, maar gedachtig aan onze Zeeuwsche wapenspreuk voortwerken. Zoo heeft de heer L. Leijdesdorff, de eigenaar der slagerszaak der firma Sam van Os op de Markt, zijn winkel een goede opknapping laten ondergaan en zijn koelinstallatie geheel laten moderniseeren.
De belangrijkste verbetering in den winkel is het laten verchroomen van alles wat tot nu toe koper was, zooals rekken en haken voor het ophangen van het vleesch, enz. Dit doet het geregeld poetsen overbodig worden en helpt de hygiène zeer bevorderen.” (Middelburgse Courant 1936)

Louis hield wel van een kwinkslag. Onder de naam ‘M.I.D. Delburger’ plaatst hij een grappige column in de Middelburgsche Courant over het etaleren van vlees. Dat is tot dan toe (1934) onverantwoord, omdat het bederf snel toeslaat. Toch waagt Leijdesdorff zich aan deze nieuwigheid. Waarom?

“Omdat deze collectie Vleeschwaren, uniek in geheel Nederland naar ons verzekerd werd, kunstig bewerkt kunstvleesch is… Maar het lijkt zóó goed, dat zelfs een slager het water om de tanden loopt wanneer hij deze vleeschelijke heerlijkheden ziet.”

In 1937 treedt Leijdesdorff op als verkoper en slager bij de Militaire Slachterij ten dienste van het garnizoen Middelburg en Vlissingen. Tevens kondigt hij aan dat er nu ook Duitsche biefstukjes voorhanden zijn en diverse vleesconserven in blik.

EEN DRUK HUISHOUDEN
Het moet een druk huishouden zijn geweest aan de Markt. Een gezin met twee opgroeiende kinderen, een goedlopende zaak. Rika Leijdesdorff zal ongetwijfeld een belangrijk stempel op de firma hebben gedrukt en hard hebben meegewerkt aan de opbouw van de vleeshouwerij, zoals alle vrouwen van ondernemers. Buitenshuis is ze actief als lid van de afdeling Middelburg van de Nederlandsche Vereeniging van Huisvrouwen. Er worden kookcursussen georganiseerd of lessen in Engelse conversatie. Tijdens een jaarvergadering in Sociëteit Sint Joris in 1929 doet ze verslag van gehouden excursies naar Kwekerij van den Have in Kapelle en de Keuringsdienst voor Waren in Goes.

ALBERT EN SELMA
Intussen zijn de kinderen de deur uit. Albert gaat studeren in Amsterdam en zal Nederland uiteindelijk verlaten: ‘Mr. A. Leijdesdorff, rechterlijk ambtenaar te Middelburg, bestemd is voor uitzending naar Nederlands-Indië,’ meldt de krant in 1929. In de jaren twintig is ook Selma uit Zeeland vertrokken. Ze voltooit haar opleiding in Amsterdam en zet zich in als verzorgster in kinderhuizen. Dat was haar leven.
Op 6 mei 1927 wordt Selma in Bergen NH ingeschreven. Ze is aangenomen als adjunct-directrice van kinderkoloniehuis Kerdijk in Egmond aan Zee. In 1935 wordt ze directrice bij dit ‘Centraal Genootschap voor kindervacantie- en herstellingskolonies’.

EEN ECHTE FRIES
Ook Louis zet zich in zijn vrije tijd in voor allerlei organisaties op maatschappelijk, cultureel en politiek gebied. In zijn Vlissingse tijd al is hij lid van het bestuur van de Kiesvereniging ‘Algemeen Belang’ en secretaris van de Vrijzinnige Propagandaclub Vlissingen die debatavonden organiseert rond thema’s als ‘Dr. Kuyper van Democratie tot Orthodoxie’. Hij richt zelfs een vereniging op voor Friezen in Vlissingen en Middelburg en omstreken. ‘Fier fen hȗs’, de naam is veelzeggend, een Fries zal zijn geboortegrond immers nooit vergeten. Het doel is het onderhouden van de Friese taal door middel van lectuur, vergaderingen, voordrachten en toneelvoorstellingen. Als vice-voorzitter organiseert Leijdesdorff de eerste ‘Winterjounenocht’, een culturele avond.

EEN GEBOREN BESTUURDER
Als middenstander is Leijdesdorff bestuurslid van de Vereeniging Handelsbelang en actief binnen de Kamer van Koophandel. Hij is één van de oprichters en voorzitter van de ‘Coöperatieve IJsfabriek Walcheren’ aan de Loskade in Middelburg en voorzitter van de Buurtcommissie Markt; die heeft in hem een welbespraakt voorzitter die ook bij begrafenissen van bekende leden het woord voert.
Leijdesdorff maakt ook deel uit van de commissie die de gemeenteraad in 1918 adviseert inzake de verplichte winkelsluiting. In 1923 is hij zelfs als ‘Candidaat van den Vrijheidsbond’ verkiesbaar voor de gemeenteraad; de stem van de ondernemer moet kennelijk beter worden gehoord.

‘KIEZERS. Wilt gij een middenstander in den Gemeenteraad? Stemt dan op Den heer L. Leijdesdorff, Candidaat van lijst no. 6. Een groep kiezers.’

Zijn liefde voor muziek kan Louis kwijt als lid van het bestuur van het Middelburgsch Muziekkorps, bekend om de legendarische concerten aan het Molenwater en op het Abdijplein. Als componist-dirigent Jan Morks ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag wordt gehuldigd is hij uiteraard van de partij.
Zijn sociale hart bloeit op als hij zich inzet als commissaris in het bestuur van het Comité voor Wandelconcerten. Deze moeten meer levendigheid in Middelburg brengen en wat levensvreugde voor ouden van dagen, gebrekkigen en zieken. En als Japan in 1923 wordt getroffen door een aardbeving, neemt Leijdesdorff zitting in het comité dat geld inzamelt voor de slachtoffers.
Als Nederland in 1928 gastheer is van de Olympische Spelen ziet hij als bestuurslid van de V.V.V. meteen kansen voor Walcheren en Zuid-Beveland: bezoekers van de Spelen moeten allemaal worden gestimuleerd om naar Zeeland te komen. Ook de Middelburgsche IJsclub doet niet tevergeefs een beroep op hem: hij is het organisatorisch hart van de schaatswedstrijd van januari 1933. Als koningin Wilhelmina in 1938 haar 40-jarig regeringsjubileum viert zal het u nauwelijks verbazen dat Louis Leijdesdorff meteen zitting neemt in het feestcomité.

OORLOG
Na het bombardement op Middelburg in mei 1940 en de brand die er op volgt ligt het historische hart van Middelburg in puin. De slagerswinkel aan de Groote Markt is volledig vernield. De zaak wordt voortgezet aan de Vlasmarkt. Louis en Rika zelf belanden op het adres Latijnse Schoolstraat 13a, een tijdelijk onderkomen in afwachting van het herstel van het pand aan de Groote Markt.

Eind 1940 zeggen L. Leijdesdorff en mevrouw R. Leijdesdorff-van Os alle contributies en lidmaatschappen op. Begin 1941 heropent de firma S. van Os zijn vleeshouwerij in de Singelstraat onder leiding van de nieuwe niet-Joodse eigenaar, voormalig meesterknecht H.P. Seybel. Als Selma in opdracht van de bezetter wordt ontslagen bij het kinderkoloniehuis keert ze op 22 maart 1941 terug naar haar ouders, vermoedelijk om hen te steunen. Louis legt zijn bestuursfuncties neer. De secretaris van het Middelburgsch Muziekkorps staat stil bij het vele dat de aftredende voor het korps heeft gedaan, waarna de voorzitter hem ‘zijn beste wenschen voor de toekomst’ toezegt.

In maart 1942 worden Louis, Rika en Selma Leijdesdorff naar Amsterdam gedeporteerd. Het gezin belandt in de Titiaanstraat 18hs. Selma wordt in september 1942 naar Westerbork getransporteerd. Nog diezelfde maand wordt ze in Auschwitz vermoord. Haar ouders doen nog een poging om foto’s te laten maken voor vervalste paspoorten, vermoedelijk om naar het buitenland te vertrekken. Eind juni 1943 komt het slagersechtpaar in Westerbork aan. Enkele dagen later worden Louis en Rika vergast in Sobibor. Zoon Albert overleeft de oorlog.

SCHUBERT
Na een onderbreking van vier jaar houdt de Vereeniging ‘Handelsbelang’ in februari 1946 haar negenenveertigste jaarvergadering. De Provinciale Zeeuwsche Courant meldt dat de voorzitter, de heer L.A. Stofkoper, in zijn openingswoord de leden herdenkt die niet zijn teruggekeerd, waaronder de heren M. Boasson en
L. Leijdesdorff. Volgens Vrije Stemmen, Dagblad voor Zeeland worden M. Boasson en L. Leijdesdorff staande en in een ogenblik van stilte herdacht, terwijl de ‘Litanei’ van Schubert klinkt met zang van Jo Vincent.

Tekst: Rebecca van Wittene

Louis Leijdesdorff
Franeker, 26 mei 1875
Sobibor, 2 juli 1943
Bereikte de leeftijd van 68 jaar

Rika Louise Leijdesdorff-van Os
Middelburg, 7 februari 1876
Sobibor, 2 juli 1943
Bereikte de leeftijd van 67 jaar

Selma Rosetta Isidora Leijdesdorff
Vlissingen 22 mei 1906
Auschwitz 17 september 1942
Bereikte de leeftijd van 36 jaar

Albert Leijdesdorff (Vlissingen 28-10-1903-Amsterdam 2-1-1964) overleeft de oorlog. Tijdens de Japanse bezetting zit hij in een interneringskamp; in 1946 keert hij terug naar Nederland waar hij trouwt met Henriëtte Hertzberger. Hij vernoemt zijn kinderen naar zijn vader Louis, zijn moeder Rika en zijn zus Selma.