Lange Nobelstraat 10 (toen A169) – Wilhelmina Frenk-Labzowski

Lange Nobelstraat 10 (toen A169)

Wilhelmina Labzowski werd geboren in Zierikzee op 22 november 1897 als dochter van Jacob Labzowski (geboren Deretchin 25 april 1869, overleden Auschwitz 17 september 1943) en Betsij Bregman (geboren Deretchin 9 maart 1871, overleden Noordgouwe 26 december 1919).  Haar ouders hadden een manufacturenzaak aan het Havenpark 5, toen Oude Haven A330 (zie aldaar).

 

 

 

Na haar opleiding ging Wilhelmina (bijna iedereen noemde haar Mien) in augustus 1921 naar Rotterdam, waar zij tot 1923 op de Veemarkt 24b bij de familie Frenk woonde. Dit pand lag naast het Hotel-Restaurant Frenk, dat door Salomon en Mietje Frenk gedreven werd. Daar zal Wilhelmina haar toekomstige man Mozes Salomon Frenk hebben leren kennen (zie Sint Domusstraat 19).

 

 

Een jaar later, in september 1924 kondigde Wilhelmina aan dat zij haar zaak zou verplaatsen naar de Lange Nobelstraat 10 (toen A169). Na een ingrijpende verbouwing ging de nieuwe winkel half oktober open.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Lange Nobelstraat, Zierikzee. Rechts het huis met de stoephekken waar Wilhelmina en Mozes woonden. Foto: Beeldbank Zierikzee.

Mozes Salomon Frenk had ondertussen zijn eigen besognes. Hij was veehandelaar en deed veel zaken samen met zijn broers, vooral met zijn oudste broer Abraham (Sint Domusstraat 19). Na tien jaar was het huwelijk over. Vanaf 1933 leefden Wilhelmina en haar man in principe gescheiden van elkaar. Mozes verhuisde dat jaar. Eerst naar een tehuis van de AMVJ op de Calandstraat 24b in Rotterdam, op 7 december 1933 naar de Duistervoordseweg L 42 in Voorst bij Twello. Een klein jaar later vertrok hij weer om zich op 9 augustus 1934 te vestigen in Den Haag. Daar woonde hij op diverse adressen: Theresiastraat 316, Weimarstraat 241 en in 1936 op Annastraat 17.

De zaken gingen ondertussen voor Wilhelmina goed: haar winkel werd een begrip in Zierikzee en in 1937 werd het 12-jarig bestaan van de zaak gevierd. Een feestelijke gebeurtenis die met een kortingsactie commercieel werd gevierd.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Een jaar later werd de winkel uitgebreid. De benedenruimte, waar de winkel was, werd vergroot ten koste van de woonruimte. Wekelijks werd er geadverteerd en geregeld werd er opruiming gehouden.

En toen in 1940 de bezetter binnenviel werd de situatie voor de Joden in Zierikzee steeds slechter. Ook Wilhelmina ondervond dat. Net als de andere Zierikzeese Joden werd zij in 1942 gedwongen werd haar woning te verlaten en naar Amsterdam te vertrekken. Vlak voor haar vertrek verwijderde zij nog de mezoezoth van de kozijnen en gaf zij die aan haar dienstmeisje ter bewaring. Vele jaren later werden ze teruggegeven aan Ruth Frenk, een kleindochter van Nathan Salomon Frenk, een broer van Wilhelmina’s man Mozes.

Op www.joodserfgoedrotterdam.nl/ is deze geschiedenis beschreven:
De mezoezoth die terug kwamen

Ruth Frenk
Mevrouw Elly Lems fietste in september 2012 door Zierikzee. Daar passeerde ze een monument ter nagedachtenis aan de Joden uit Zierikzee die in de Tweede Wereldoorlog vermoord zijn. Er stonden wat mensen en ze besloot te gaan kijken wat er aan de hand was. Een van de mensen was rabbijn Lody van der Kamp uit Amsterdam die deze plaats bezichtigde en met anderen in gesprek was. Ze besloot hem aan te spreken om met hem te praten over twee mezoezoth die haar moeder, die nu 90 jaar oud is, kreeg van een Joodse vrouw waar ze werkte toen ze 18 was.

Ze schreef de volgende mail naar rabbijn Van der Kamp op 11 september 2012.

Geachte Rabbijn v.d.Kamp

Mijn moeder Corrie Schot-de Regt was 18 – 19 jaar toen zij als dienstmeisje bij ‘Mien’ Frenk in de Lange Nobelstraat in Zierikzee werkte, zij had daar een manufacturenzaak. Haar leeftijd was toen rond de 50 jaar ze woonde daar alleen (of ze gescheiden of weduwe was is bij mijn moeder niet bekend ook niet of ze kinderen had). Ze is gedeporteerd naar Amsterdam en nooit meer terug gekomen. Voor ze wegging heeft mijn moeder 2 kleine kokertjes gekregen met daarin papieren rolletjes met Joodse teksten. Ze zou dit graag aan familie van haar willen geven.

Met vriendelijke groeten

Elly Lems

En daarmee begon de zoektocht.

De rabbijn schreef een vriend in Rotterdam, Simon Cohen, en vroeg hem of hij iets wist over de familie Frenk in Rotterdam. Simon is een oude vriend van mijn familie, kende mijn mailadres en vroeg me of ik informatie had over Wilhelmina Frenk. En we hadden geluk: we hadden een paar jaar eerder Max van Dam in Israël ontmoet, een achterneef van mijn man Paul. Max is een genealoog. Verleden jaar had ik Max gevraagd voor mij een digitale stamboom van de familie Frenk te maken.

Ik stuurde Max een mail, het antwoord kwam 45 minuten later:

Aan zekerheid grenzend denk ik, dat ik de gevraagde ‘Mien’ al gevonden heb. Het is naar alle waarschijnlijkheid Wilhelmina Frenk – Labzowski. Het was het enige Joodse echtpaar, dat in de Lange Nobelstraat in Zierikzee woonde. Haar man was veehandelaar en zij was winkelierster in manufacturen blijkens de in Amsterdam aanwezige persoonskaart. Mozes Salomon Frenk, de echtgenoot van ‘Mien’ is een broer van je grootvader.

Corrie Schot-de Regt herinnert zich dat ze haar in Amsterdam heeft opgezocht. Ze liepen samen door de stad: Wilhelmina met de Jodenster op hun jas. Behoorlijk riskant in het bezette Nederland. Wilhelmina ging in onderduik in Bennekom, op Algemeer 32. Ze werd verraden op 4 september 1943 en gedeporteerd naar Auschwitz, waar ze op 24 september 1943 werd vermoord. De persoon die haar verraadde, werd na de oorlog opgepakt en veroordeeld.

Haar man, Mozes Salomon Frenk, werd geboren op 30 januari 1897 in Zierikzee. Hij werd gedeporteerd naar Westerbork op 3 Juni 1943 en in Sobibor vermoord op 23 juli 1943.

Rotterdam, 30 oktober 2012

Tijdens onze vakantie in Nederland besloten mijn man Paul en ik om twee dagen naar Rotterdam te gaan, mijn geboortestad.

Voor onze ontmoeting met mevr. Corrie Schot-de Regt en haar familie hadden we een lunchafspraak met Simon Cohen. Om drie uur ‘s-middags kwamen mevr. Elly Lems, haar man en haar 90-jarige moeder erbij.

Zij waren vanuit Zierikzee gekomen en wilden ons graag ontmoeten en ze gaven ons de twee mezoezoth die Wilhelmina Frenk 70 jaar eerder aan haar gegeven had. Het was een geweldige ontmoeting. Mevr. Schot-de Regt probeerde zich alle gebeurtenissen van zo lang geleden te herinneren. Haar liefde en bewondering voor Wilhelmina Frenk was overduidelijk. Ze had zelfs een foto gevonden van Wilhelmina. Ze was regelmatig verhuisd en had altijd de foto en de mezoezoth meegenomen. Ze overhandigde ze aan me, het was een ontroerende en bijzondere middag.

Ruth Frenk heeft de mezoezoth overhandigd aan het Joods Historisch Museum. Daar maken ze vanaf 2013 deel uit van de collectie.

Toen Wilhelmina in 1942 gedwongen werd naar Amsterdam te verhuizen, ging zij wonen in de Vossiusstraat 14hs, bij haar broer Elias. Vandaar dook zij onder in Bennekom, Algemeer 32. Op 4 september 1943 werd echter verraden en alsnog gedeporteerd naar Auschwitz.

Haar man Mozes kwam in Amsterdam te wonen op de Muiderschans 87. Hij ging op 1 juni 1943 naar Westerbork en werd vandaar gedeporteerd naar Sobibor, waar hij op 13 juli 1943 werd vermoord.

Jan Kroesen

Wilhelmina Labzowski
Zierikzee, 22 november 1897
Auschwitz, 24 september 1943
Bereikte de leeftijd van 45 jaar