Etty Hillesum Onderzoekscentrum

Wat is het EHOC?

Op 13 juni 2006 werd onder leiding van prof. dr. Klaas A.D. Smelik aan de Universiteit Gent het Etty Hillesum Onderzoekscentrum (EHOC) opgericht als onderdeel van de vakgroep Talen en Culturen van het Nabije Oosten en Noord-Afrika. Het Onderzoekscentrum coördineert en stimuleert onderzoek naar de oorlogsdagboeken en brieven van Etty Hillesum (1914-1943). Hierin participeren onderzoekers van verschillende disciplines uit binnen- en buitenland. Het Onderzoekscentrum fungeert als een contactforum, dat de studie naar de nagelaten geschriften van deze bijzondere auteur wereldwijd zichtbaar maakt. Op 1 oktober 2015 werd het nieuwe Etty Hillesum Onderzoekscentrum in Middelburg geopend door Harald Bergmann, de burgemeester van de stad, waar Etty Hillesum op 15 januari 1914 werd geboren.

Per 1 oktober 2019 is historicus drs. Lotte Bergen directeur van het EHOC.

Geschiedenis

Het Etty Hillesum Onderzoekscentrum draagt de naam van Etty Hillesum (Middelburg 1914 – Auschwitz 1943). Deze jonge Joodse vrouw had midden in oorlogstijd de ambitie om schrijfster te worden, al was zij onzeker of zij daarvoor wel voldoende talent had. Op aanraden van haar psychotherapeut Julius Spier (Frankfurt am Main 1887 – Amsterdam 1942) begon zij op 8 maart 1941 met het bijhouden van een dagboek. Behalve een oefening om haar chaotische leven op orde te krijgen werd dit dagboek voor haar ook een oefenplaats in het schrijven. Toen zij voorgoed haar woning in Amsterdam verliet in afwachting van een zeer onzekere toekomst, vertrouwde zij de schoolschriften met haar dagboekaantekeningen toe aan een huisgenote. Zij gaf haar de opdracht om haar dagboeken na de oorlog aan de schrijver Klaas Smelik (Den Helder 1897-Amsterdam 1986) te overhandigen. Hij moest voor publicatie zorgen, wanneer zij de oorlog niet zou overleven.

Nadat Klaas Smelik in de jaren vijftig van de vorige eeuw tevergeefs had geprobeerd een uitgever te interesseren voor de dagboekcahiers van Etty Hillesum (plus een stapel brieven), was het zijn zoon Klaas A.D. Smelik (geboren Hilversum 1950) die een uitgever vond: Jan Geurt Gaarlandt. Dit leidde in 1981 tot de publicatie van een bloemlezing uit de dagboeken, verzorgd door de uitgever zelf, een selectie die de titel meekreeg: ‘Het Verstoorde Leven’. Het boek, hoewel gebaseerd op een onprofessionele transcriptie van de manuscripten, werd een groot succes. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd. Inmiddels is het ‘Verstoorde leven’ in 18 talen verschenen.

Voor zowel de persoon van Etty Hillesum als haar bewaard gebleven geschriften ontstond grote belangstelling. Niet alleen van de kant van lezers, maar eveneens van de kant van onderzoekers. Met name in Frankrijk, Italië, Nederland, België en de Verenigde Staten verschenen studies over Etty Hillesum. Een nadeel was echter dat men moest werken met een incomplete en niet wetenschappelijk verantwoorde tekst, en dan veelal nog in vertaling. Hierdoor zijn er ongefundeerde meningen over Etty Hillesum ontstaan, die helaas een hardnekkig leven leiden.

Daarom was de publicatie van de wetenschappelijk verantwoorde, integrale editie van haar nagelaten geschriften onder leiding van Klaas A.D. Smelik een belangrijke stap. In eerste instantie verscheen deze volledige editie in de oorspronkelijke talen (Nederlands, Duits en een enkel woord in het Russisch); vervolgens ook in Engelse, Franse en Italiaanse vertaling. Een tweetalige editie (Nederlands-Engels) verscheen in 2014.
De ervaring leerde echter dat onderzoekers naast elkaar heen werkten, omdat zij niet op de hoogte waren van elkaars activiteiten.

Men was steeds bezig opnieuw het wiel uit te vinden. Een centrale coördinatie van het wereldwijde onderzoek naar Etty Hillesum was daarom wenselijk. Zo ontstond in 2006 het Etty Hillesum Onderzoekscentrum als onderdeel van de vakgroep Talen en Culturen van het Nabije Oosten en Noord-Afrika van de Universiteit Gent. Het centrum, dat in 2015 naar Middelburg verhuisde, stond tot 1 oktober 2019 onder leiding van prof. dr. Klaas A.D. Smelik, de uitgever van de integrale editie, die aan de universiteit Gent Hebreeuws en Jodendom heeft gedoceerd.

Het onderzoekscentrum kent een groot aantal geaffilieerde leden, die vele disciplines vertegenwoordigen. Niet zonder reden, want het onderzoek naar de nagelaten geschriften van Etty Hillesum kan vanuit vele invalshoeken worden ondernomen. De leden geven advies en – heel belangrijk – brengen geïnteresseerde studenten in aanraking met het Etty Hillesum Onderzoekscentrum, van waaruit hun begeleiding wordt geregeld. Onze geaffilieerde leden komen uit onder meer Nederland, België, Frankrijk, Italië, Zwitserland, Australië, Canada, Colombia en de Verenigde Staten. Zij hebben zich reeds een naam gemaakt in het onderzoek naar Etty Hillesum en haar werk. Door de nauwe samenwerking met de leden en de instellingen van wetenschappelijk onderzoek die zij vertegenwoordigen, wordt het mogelijk om de doelstellingen van het Etty Hillesum Onderzoekscentrum te realiseren.

Doelstellingen van het EHOC

– het bieden van een contactforum van onderzoekers van de nagelaten geschriften van Etty Hillesum in binnen- en buitenland
– archivering van het wereldwijde onderzoek naar Etty Hillesum en bijhouden van de Etty Hillesum bibliografie
– doen van eigen onderzoek naar Etty Hillesum
– publiceren van de serie Etty Hillesum Studies
– bundelen en zichtbaar maken via een website van de onderzoeksactiviteiten en publicaties over Etty Hillesum in binnen- en buitenland
– fungeren als aanspreekpunt voor studenten en pasafgestudeerden in binnen- en buitenland die onderzoek naar Etty Hillesum willen doen, maar ook voor

kunstenaars die door Etty Hillesum zijn geïnspireerd.
– organiseren van symposia, lezingen en debatten
– onderhouden van contacten met de verschillende organisaties die zich met Etty Hillesum bezighouden.

Door het aanbieden van deze website wil het Etty Hillesum Onderzoekscentrum lezers van de nagelaten geschriften van Etty Hillesum ondersteuning bieden

door het geven van informatie. Het wil bovendien onderzoekers aanmoedigen met ons contact te zoeken voor uitwisseling van gegevens en gedachten.

Zo willen wij een bijdrage leveren aan het onderzoek naar Etty Hillesum en aan de verdere doorwerking van haar gedachten.

Het Etty Hillesum archief

De Etty Hillesum Stichting heeft een uitgebreid archief aangelegd over Etty Hillesum. Dit archief is overgedragen aan het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Hier bevinden zich de originele dagboekcahiers, brieven en fotomateriaal, maar ook een deel van Hillesums bibliotheek met haar aantekeningen. Voor inlichtingen verwijzen we door naar www.jhm.nl

Het Etty Hillesum Onderzoekscentrum heeft zelf ook een archief met studiemateriaal en een bibliotheek met boeken over Etty Hillesum die op het centrum te raadplegen zijn.